Trèns per d'aubres mòrts

Joan-Ives Casanova es un romièu de l'arma espelhandrada, un pelegrin ruscós de la literatura occitana (en provençau, de còps mirgalhat de quauquei paraulas lengadocianas, totjorn de biais e aqui mai endrudit de quauquei frasètas en còrse). Lei claus son balhadas : " l'escriure s'acòsta dau silenci " , " l'escriure pesa, mesura, compta e talha " . Nos fai estrena amb aquest libre, -Trèns per d'aubres mòrts-, d'un -santuari- vertadier en omenatge ais avis defuntats ( la promièra partida parla dau grand mairenau, la segonda dau grand pairenau e la tresena dau paire, mèstre d'escòla). Aquò es un chale, una òbra-monument, cròs, o puslèu  lausas, de lausas literarias, escrinceladas verbalament de remembres fugidis, de paraulas mai que mai poeticas. Un dire dau ritme suau, trevat de lòngs temps de meditacions, amb d'audacias de ritme, ( te faudrà trobar lei pausas de silenci...), de frasas solombrosament enmascantas que t'envertolhan a l'infinit coma " lo temps que vai e ven e vira... ", es pas nòu. Remolins de recòrds. Lèu, se pensa a n'aquestei lausas que lei musicaires se balhavan en omenatge coma -Le tombeau de Couperin- compausat per Maurici Ravel dins lo temps, aquest estèc musicau de tradicion neò-baròca per dire lo salut, d'alhors pas totjorn post-mortem. Un vers d'Apollinaire duerb lo libre : "Anges frais débarqués à Marseille hier matin, j'entends mourir et remourir un chant lointain", un vers te tocant promier, qu'as dins la mementa una cançon-bandiera de Ferré, una cançon dedicada a Marselha, ausida mai d'un còp e tanben sus lo pontin dau Toursky quora Ferré la cantèt a Marselha per lo promier còp. Tre lei promierei frasas, un mot misteriós te fai fauta, es pali, " quau destoscarà lo pali ? ", pali, lo mot te ditz quauqua ren fatalament, una paraula que te tòrna d'Asia, dau boddisma laò, pali, de segur la lenga liturgica dei pagòdas a Luang Praban, bota s'agis d'autra causa aici, es pusleu liricament lo parpalhon funerari pausat sus un lièch, belèu lo lençòu mortuari agolopant l'ataüt. Adonc, Joan-Ives Casanòva fai mai gisclat una gitèla vigorosa au pé de l'olivier baròc (es costumier, nos aviá dejà apasturat de poèmas baròcs amb seis elegias vengudas de negre e de mar, l'a d'annadas), nos ditz aqui lei lausas pairenalas. -Trèns per d'aubres mòrts- es un libre tant bèu que meritèsse pasmens lo silenci ? Davant tant d'esmai misteriós, nani Monsur. Que lo mond demorèssan nècs davant l'òbra, davant lei trevas destorbantas tant coma davant cada existéncia complida, es pas ren d'acarar aquesta espirala engolissènta de la vida, l'ennanar dau temps d'après la despartida, non m'estona aquest silenci... mai ieu ne'n parlarai. Coma ditz Joan-Ives, s'agis de " desrevelhar la fusta vielha " en reviudant lei sovenirs dei Paires valent a dire gands e paires precisament, d'unei reborsiers diràn bessai : " e lei maires ? "

" Paire " o " Père " ? En Provença, te dison, soventei fes, lo mot " paire " ren que per un mascle dau bèstiari, lo mascle lapin per exemple, lo mot " père ", adonc francizat, designa aqueu que te balhèt la vida... Aqueu " paire " se rebala tota la vergonha dau patois dins lei consciéncias coma lo mot " pan " , tanben tabó : quora lei paísans de Nòvas te parlavan en patois, " lo pen ", te disián, dau còrs dau Crist sanctificat, una idèa.

" On meurt seul, tout seul, tu sais ", l'autor murmura lei confidéncias intimas, tant d'esmai, de patiment e fin finala d'umanitat tot en manlevant (en còrlevant) lo vèu ennegresit e tremolant de la pudor enneblanta, se desliura verai dins l'escriure present que " d'un temps, de tròp parlar, de comolar lo silenci, aquò li donava aquela secaressa coma resulta de n'aver tròp dich ". Siam vertadierament pipats qu'aquest libre t'envertolha dins de tubèias emparauladas amb tot plen de detalhs infiniment tendres que dison l'estacament e lo destacament pairenaus en rebat... amb la sensibilitat la mai secrèta, la mai fonsa. L'escritura, lo biais de formar lei letras, en ressòn per ieu sincerament, " lei fius, de còps que l'i a, s'aplican de semblar ai paires dins lei detalhs pichons de la vida " , es verai.

L'a un questionament de contunh, pasmens sensa ges de judici, lo misteri dei camins tòrts dau destin, l'astrada que s'es complida, aquela dau pichòt paísan de La Casinca, lo fiu dau carbonier, son grand Casanova que " jamai aurià laissat lo fuec s'amorçar de paur de la colera dau paire ", l'enfant vengut puei militari après la mòrt dei dos pòrcs, " ganhons " coma ditz (lo mot qu'emplegava Marcela Delpastre en son limousin famillhau " , les banqueroutiers " te diguèt), " dos pòrcs e pas mai, dos bestias mòrtas ", lo sens mistolin d'una vida tant freula, d'una memòria que regiscla de la nebla existenciala e l'uscle de la paraula poetica que te fai trantalhar, que te tòca fin qu'ai budèus, fin qu'au vertigi, amb la mauparada d'un espaime de segur... que siam d'aquesta fusta de literatura onte la mauparada poncheja. Una arma sensibla t'acara, espelhada dins la fabrarià dau racònte, agantada dins lei remolins de tubèia : " son biais de faire lo fuec, de se caufar sens cremar tròp de lenha ". Emai Joan-Ives Casanova, quora evòca la comunautat vilagesa d'aquest país còrse empastat de silenci e de resignacion, dins " l'ersejada negra de sei remembres " , saup dire pasmens " l'inercia comunautaria dins lei moments de sacrifici " , " tot un vilatge recampat coma tant d'autres sens que se saupèsse ben perqué ", aquesta republica Janus que de còps, sacrifica e que de còps, dona d'alas a d'uneis individualitats domaci l'escòla de la republica... Per l'òme dei pòrcs mòrts, " se faliá desbarrassar dau passat e sempre córrer a l'endavant d'un avenir de s'escapar au mai se n'aprochava " que coma que vague es naissut paisan, " sì natu paesanu " . Aquesta vida de militari sotmès, vida d'umilitat mai que mai, " fusteta sens avenir que lo corrent a menat a l'azard " , que lo carrejarà fins qu'ai colonias d'Asia, Indochine, e aqui nos porgis, l'autor, de belei paginas a prepaus d'aquestei coloniaus cavats per l'arcòl coma au travers de l'agach rascós d'Andreani que passava son temps de susar dins un burèu pudentós. Se pensa au Céline dau " Voyage au bout de la nuit " quora s'ataca ai francés coloniaus sensa crenta. " Era vengut un bòn coloniau, comandava a seis òmes de pòstes en pòstes, d'espèras en espèras, en cresent a la mission qu'aviàn cargada sus seis espatlas pagesas ", Joan-Ives Casanova aqui non aurà la pudor de grafinhar un pauc l'estatua possibla dau Comandor, ditz sensa bescontorns lo rapòrt terriblament inuman que se teissèt dins la guerra entre coloniaus e colonizats ." Un bòn sordat deu èstre prevengut dei uelhs sorns e marrits dei gents d'aqueu pais ", "dei filhas pron malinas que, enterin que se lei besonhavan, capitavan de faire lei pòchas..." Son grand, sempre lo pairenau, s'empautèt pauc a cha pauc en infern " l'orror jornadiera deis umiliacions, dei tèstas talhadas, dei còs empalats, dei ribeiras de sang " e pasmens èra en cerca d'una vida que li donariá d'esperela un rebat de capitada, e aqui, vesem ponchejar l'ombrum dau judici, mai que rare encò de Joan-Ives : parla ara subran de " la remiracion enganairitz " qu'aguèt son avis per aquelei qu'an reussit. Lei fendasclas s'entredurbon coma a la fin dau libre amb lo sovenir de son paire que li diguèt v'eu qu'èra " cossard ". De metafòras testardas " l'agulha de l'ora efemera ", " l'entraucament d'un insecte dins la fusta de la rason " , " venir la nita d'una conscència " , de causas ansin tornaràn de còps dins aquesta pròsa d'incantacion, dins aquesta matèria emparaulada que semblarà per d'unei malaisada d'agantar, de ne'n despestelar la sarralha ablasigada, de durbir lo talh a de bòn : " error ", " clava " , ( " pus poder retrobar lei clavas dau temps " ), de paraulas eissidas de la lenga de - La bèstio- de Josèp d'Arbaud de segur ponchejan en un dire reviscolat... Lo verbe " pertusar " , tragicament recurrent eu tanben. Avisa te d'aquesta sensibilitat de tria mai cu tocarà ? Cu acompanharà l'èime d'aquesta " ponhada, la simpla ponhada dau còs, la sentida promiera de l'ausir, dau chaspar, dau niflar "

E quand la mòrt li faguèt signe de laurar son darnier champ au paire de l'autor... s'endevinharà vitament l'encausa derisòria de la fin, la cigaleta fatalament : " l'òme assetat, sa cadiera sus lo trepador, tubava encara sa cigarreta a la vesprada ", lo crabe a mand de nasejar e que s'alargarà coma una ultima ensarria per cargar la muòla existenciala, enviscada de lutz e de sorniera, la sauma que vai a la babalà, au brièu dei camins inchalhents. Tanben aquest libre es musica que coma canta Lluis Llach, " se la vida es cançon, l'amor es el seu ritme ", la mòrt belèu tanben, clar. Joan-Ives ditz subretot la música callada de Frederic Mompou o lei nòtas de Canteloube. L'aiga de ròsa, te farà morir pichòta... Pasmens, " leis òmes son pas mai que plantas, lenha e verdum " e aquò dinda en ressòn a la fin, ressòn per tu d'un dei caps d'òbra de Max Roqueta, -Tota la sabla de la mar-, la mòrt peleta que te remanda a la mineralitat de la natura primordiala.